Bài này mình viết nhằm cung cấp kiến thức về set up, cân chỉnh mâm than cho mọi người mới bắt đầu làm quen với vinyl, turntable và các thứ liên quan. Bạn đi mua đồ vintage, đồ used hay đồ mới gì cũng vậy, thường thì người bán sẽ nói với bạn rằng “yên tâm, đã cân chỉnh rồi, mang về là dùng thôi” – câu này ấy, dịch ra là “về là nghe được thôi”, còn nghe hay tốt tới mức nào thì hên xui. Không phải do người bán hàng cho bạn lừa lọc hay gian dối gì đâu, mình thấy thường mấy anh bán mâm turntable rất là tử tế.
Nhưng bạn biết không, lúc bạn chuyển cái mâm từ chỗ mua về nhà mình thì những thành phần cơ học sẽ bị tác động ít nhiều và làm cho các thông số được tinh chỉnh ban đầu không còn chính xác nữa, điều này sẽ có tác động tới âm thanh kha khá. Vậy nên trong bài này mình sẽ đưa ra một số thông tin mà các bạn cần trang bị cho riêng mình để có thể tự cân chỉnh. Đây là những kiến thức rất cơ bản và đóng vai trò tối quan trọng trong thú chơi vinyl.
Tất cả đồ vintage hay đồ mới đều áp dụng chúng cả nên đọc và học một lần là mình có thể để chơi lâu xài. Còn nếu anh em mua mâm mới như Project Debut Carbon, Sony PSHX 500, AudioTechnica AT-LP120 thì chúng đã được gắn kim sẵn ở vị trí tối ưu nên chỉ cần mua về và chỉnh lại VTF thôi là chạy. Trong hình cover là set-up của mình, do cần mình dùng là AudioCraft AC3000MC Silver có thiết kế Unipivot hơi lạ và cái mâm treo lò xo nên set-up khù khoắm hơn, vậy mình chỉ lấy một ít hình từ set-up của mình, còn lại mình sẽ lấy ảnh mạng để mọi người dễ hình dung 
Đầu tiên, gắn cartridge lên tonearm như thế nào? Điều thiết yếu trong việc chơi đĩa vinyl là trích xuất được phần tín hiệu analog tốt nhất từ đầu stylus tạo ra khi quét trên rãnh đĩa. Vậy từng nanometer trong khâu set up cũng rất là quan trọng, nếu lỡ gắn cây kim sai, cân chỉnh không đúng sẽ dễ bị nhảy nhạc, xước đĩa, hoặc nghe chói, gắt, ít bass, mỏng mid. Đầu tiên trong phần set-up thì ta cần tool. Bao gồm :
- 2 con ốc để bắt cartridge lên headshell – con ốc này nên là loại ốc đồng, nó sẽ có 3 cỡ ngắn, trung và dài, tùy theo độ dày của headshell mà bạn chọn ốc cho vừa
- Kềm gắp mi mắt ( ra Kềm Nghĩa mua, rẻ rề )
- 1 bộ tua-vít
- 1 cái protractor của Ortofon, hoặc của Project
- 1 cái đèn pin LED sáng
- Kính lúp 10X hoặc 20X
- 1 cái cân tiểu ly điện tử chuyên dụng hoặc cân đi theo cartridge
- 1 cái kính trang điểm, loại thật mỏng – cái này để chỉnh azimuth
- 1 cái cân nước bong bóng hình tròn
1. Làm cho mâm cân bằng
Thường các turntable đều cho phép chúng ta tăng giảm độ cao các chân hết. Trông chúng sẽ như thế này.
Bước này là bước dễ nhất, dùng 1 cân nước, đặt lên mặt quay đĩa, điều chỉnh 4 chân turntable làm sao để bong bóng lọt tâm là ô kê!
2. Lắp đặt
Trước hết, cartridge thường được hãng cho theo 1 cái nắp che stylus bằng nhựa, mọi người nhớ để yên nó, đừng tháo ra. Mình đã từng chứng kiến cảnh thương tâm cho cây cartridge Lyra Kleos 3000$ do anh chủ sơ sẩy mà gãy cả cantilever. Tin mình đi, bạn sẽ cảm thấy như trời sập khi nghe cái tiếng “tách” nhỏ xíu đó. “tách” means “tạch” , nhé!
Sau đó, nhìn xem trên mâm turntable của chúng ta có núm vặn anti-skating không, thường nó sẽ nằm gần phần xoay xoay của cái tonearm, một số hãng để nó dưới đáy tonearm nên phải luồng tay xuống chỉnh, trường hợp không biết núm anti-skating ở đâu thì xem manual. Vặn mức anti-skating về 0.
Tiếp! Bạn để cartridge vào headshell, sẽ có 2 lỗ ốc trên headshell ấy. Có tonearm sẽ gắn liền với headshell và chỉ có lỗ vít cố định chứ ko kéo lên xuống được, những cây tonearm này thì mình khuyên là nên né ra vì nó chỉ bắt được 1 loại cartridge duy nhất mà thôi, ví dụ như Rega RB300 hoặc Naim Aro. Còn những tonearm có adapter để gắn headshell hoặc headshell liền mà có lỗ hình elip, cho phép ta di chuyển cartridge được thì thoải mái hơn trong việc cartridge kim để đổi chất âm.
Bạn gắn 2 con ốc vào headshell và siết vừa phải, đừng quá chặt.
3. Đấu dây
Bước này khá đơn giản, cartridge có 4 chân được chỉ dẫn bằng màu, 4 màu là: xanh lá, xanh dương, trắng và đen, dây màu nào nối vào chân màu đó. Dùng kềm gắp mi cho dễ.
4. Cân chỉnh lực tì của kim (stylus)
Stylus bao gồm 2 phần, phần đầu kim nhọn quét trên rãnh đĩa và cantilever. Cantilever vừa là chỗ đính đầu stylus lên và kiêm luôn nhiệm vụ làm thanh chịu lực cho stylus. Khá mỏng manh nên mình mới nói là giữ nguyên miếng nhựa bảo về stylus khi lắp cartridge vào tonearm là vậy đó.
Tới bước này rồi thì bạn sẽ vặn counterweight phía đuôi tonearm về phía sau một chút xíu để cái cần nó ở vị trí lơ lửng, khi gạt cần tonearm lifter thì mũi stylus có hơi cắm đầu xuống vẫn chưa chạm vào mặt đĩa. Ta dùng 1 cái cân tiểu ly điện tử để vào ngay vị trí mũi stylus, sau đó vặn counterweight chạy lên trên sao cho cân hiển thị tầm 1g thôi. Trước mắt là vậy đã.
5. Chiều cao của tonearm
Mấu chốt của việc chỉnh chiều cao của tonearm là để armwand ( tay cần ) song song với mặt đĩa, từ đó tạo nên góc tracking của stylus tốt nhất ( 15 độ đến 20 độ tùy theo model ). Thường thì khi bạn mua mâm đã kèm tonearm thì hãng đã tối ưu độ cao tonearm rồi nên bạn đừng lo lắng quá. Chỉ khi nào cũng trên cái mâm đó mà bạn muốn gắn một cái tonearm khác thì chúng ta mới bắt đầu loay hoay thôi. Riêng vấn đề này mình sẽ nói rõ ràng và chi tiết hơn trong các bài sau.
6. Cân chỉnh định tuyến cho cartridge
Đây là bước quan trọng và tốt nhiều thời gian, kêu hay hoặc kêu dở là ở đây. Dễ thôi nhưng cần đôi tai không run và tỉ mỉ một chút. Khi hãng thu khắc đĩa, dao đi theo dường tịnh tiến song song từ ngoài vào trong , tiết diện dao kim cương luôn vuông góc với rãnh đĩa mà nó tạo ra. Khi tái tạo lại trên đầu đọc đĩa do cần xoay quanh một điểm không tịnh tiến như khi cắt nên kim sẽ không đi trong rãnh giống như khi cắt mà sẽ bị lệch đi một góc góc này gọi là tracking error , góc này sẽ làm ảnh hưởng đến vị trí tương đối của kim với rãnh đĩa và làm ảnh hưởng lên việc tái tạo âm thanh ở kênh left & right không chuẩn xác về mặt thời gian ( âm thanh kênh left và right không phát ra đồng thời làm không gian âm thanh bị sai ). Nghiên cứu của Baerwald trong khoảng năm 1941 chỉ ra rằng có 2 điểm ở 66mm và 120.9mm tính từ tâm trục quay.
Để khắc phục tracking error tại hai điểm này thì hồi xưa ấy, người ta còn phải đo đạc làm đủ mọi thứ trên trời dưới đất nhưng giờ thì dễ hơn nhờ có mấy cái Protractor bán tầm 200k. Bạn đặt stylus ở 2 vị trí được đánh dấu trên protractor, ngó xem cantilever có song song với các đường thẳng bên cạnh hay không, nếu khó nhìn quá thì bạn rọi đèn LED và dùng kính lúp để dễ nhìn. Chỉnh lại cho chúng song song với nhau là xong. Siết ốc chặt lại và chúng ta làm tiếp bước kế tiếp. Coi cái hình dưới đây sẽ dễ hình dung hơn.
7. Azimuth
Azimuth là độ nghiêng 2 bên của đầu stylus với rãnh đĩa, nó nghiêng bên nào nhiều thì kênh bên đó sẽ nghe to hơn bên kia, thêm vào đó là đĩa vinyl sẽ bị mòn 1 bên nhanh hơn. Theo cách đơn giản nhất của Micheal Fremmer từ AnalogPlanet thì dùng 1 tấm gương trang điểm mỏng đặt lên mâm xoay và hạ kim xuống, khi nào mà mình nhìn hình ảnh phản chiếu của kim và cartridge body hoàn toàn đối xứng với nhau là được. Ngoài ra có một cách chính xác lắm là xài osciloscope nhưng không phải ai cũng dư tiền để mua 1 cái máy đó chỉ để canh azimuth, và sử dụng cái máy đó cũng không phải là điều dễ dàng
8. Chỉnh lại tracking force cho đúng
Sau khi xong hết thì ta bắt đầu dùng cân tiểu ly điện tử để cân lại kim sao cho đúng với tracking force được đề nghị từ hãng. Ví dụ cây Ortofon Quintet Black S của mình, tracking force dao động từ 1.8g tới 2.5g và được hãng khuyến cáo nên để ở 2.3g. Mình thích nghe tiếng vững và dày một chút nên chỉnh nó ở mức 2.35g. Bạn nào thích tiếng dày thì lên tầm 0.05g thôi và muốn tiếng nhanh, mỏng hơn chút thì từ mức khuyến nghị, hạ xuống 0.1g hoặc 0.2g là đẹp.
9. Chỉnh Anti-Skating
Khi nó mâm đĩa than quay trên trục nó sẽ tạo ra một gia tốc hướng tâm cuốn tonearm trượt vào trong như lốc xoáy vậy. Lực cuốn này làm cho đĩa bị trầy, mòn, cantilever của cartridge bị vẹo qua một bên. Chỉnh cái anti-skating này để kháng lại lực cuốn đó. Chỉnh như thế nào cho hợp lý thì tùy vào cần và cartridge. Quá nhiều anti-skating sẽ làm cây cần bị nghiêng ra ngoài. Bạn nên dùng một blank vinyl record, mua tầm 10$ để chỉnh, xoay tới khi nào thấy nó không bị trôi vào là được. Còn nếu dùng những cây tonearm unipivot thì nên làm theo cách của Micheal Fremmer, để anti-skating = ¼ tracking force.
10. Check lại lần cuối và nghe thôi
Chúc mừng bạn đã không từ nan và kiên nhẫn đi tới cuối chặn đường cơ bản này. Giờ thì mình check tổng quan lại một lần cuối để yên tâm và bỏ đĩa vào rồi nghe thôi. Enjoy bạn nhé! Bài kế tiếp, mình sẽ nói về các mâm turntable có giá hợp lý, dễ mua, dùng ổn định và quan trọng là tiếng tốt.
Nguồn: 3kshop
